Mechanizmy uzależnienia – Jakie są mechanizmy powstawania uzależnień?
Spis treści
Uzależnienie to złożona i wielowymiarowa choroba ośrodkowego układu nerwowego, która nie wybiera swoich ofiar na podstawie wieku, płci, statusu społecznego czy poziomu wykształcenia. Może dotknąć każdego, także osoby pozornie silne psychicznie.
W tym artykule przyjrzymy się mechanizmom uzależnienia, aby lepiej zrozumieć, jakie procesy zachodzą w mózgu i psychice, prowadząc do rozwoju i utrzymywania się nałogu. Zastanowimy się, dlaczego niektóre osoby są bardziej podatne na uzależnienia niż inne i jakie czynniki mogą przyczyniać się do zwiększenia ryzyka powstawania uzależnień.
Czym jest uzależnienie?
Uzależnienie jest stanem, w którym dana osoba kontrolę nad swoim zachowaniem, a używanie substancji lub angażowanie się w określone działania staje się najważniejszym priorytetem w jej życiu.
Przedmiotem uzależnienia może być niemal wszystko – od substancji psychoaktywnych (uzależnienie od alkoholu), przez wyroby farmakologiczne (uzależnienie od leków), aż po ryzykowne zachowania (uzależnienie od hazardu). Mimo różnorodności definiowanych uzależnień, ich wspólnym mianownikiem są mechanizmy, które sprzyjają ich powstawaniu.
Mechanizmy powstawania uzależnienia
Mechanizmy uzależnienia w mózgu są złożone i wieloaspektowe. Obejmują zarówno procesy biochemiczne, jak i zmiany w strukturach neuronalnych. Główną rolę odgrywa tu układ nagrody, który jest centralnym elementem wpływającym na odczuwanie przyjemności i motywację. Układ nagrody jest aktywowany przez różne stymulanty, w tym przez substancje uzależniające. Nikotyna, alkohol czy narkotyki znacząco zwiększają poziom dopaminy w mózgu, co prowadzi do odczuwania euforii i przyjemności. To właśnie ten krótkotrwały wzrost dopaminy jest często postrzegany jako ‘nagroda’, zachęcająca do ponownego użycia substancji.
Długotrwałe używanie substancji może prowadzić do trwałych zmian w strukturach neuronalnych mózgu. Na przykład, obserwuje się zmiany w połączeniach synaptycznych w obszarach odpowiedzialnych za kontrolowanie impulsów i podejmowanie decyzji. To może prowadzić do zaburzeń w zdolności do kontrolowania zachowań i zwiększa ryzyko nawrotów uzależnienia.
Mechanizmy uzależnienia od alkoholu
Mechanizmy uzależnienia od alkoholu obejmują zarówno aspekty biochemiczne, jak i psychologiczne, które działają razem, prowadząc do rozwoju uzależnienia. W tym miejscu skupimy się na aspektach biochemicznych. Alkohol wywiera wpływ na różne systemy neurotransmiterów w mózgu:
- zwiększa wydzielanie dopaminy w układzie nagrody mózgu, co przyczynia się do poczucia euforii i przyjemności, ta chwilowa nagroda zachęca do ponownego spożywania alkoholu,
- wpływa na działanie neuroprzekaźników GABA (kwas gamma-aminomasłowy) i glutaminianu (GABA ma działanie uspokajające, a alkohol wzmacnia ten efekt, prowadząc do relaksacji i zmniejszenia napięcia. Jednocześnie alkohol hamuje działanie glutaminianu, neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za aktywację mózgu, co dodatkowo przyczynia się do efektu sedacji.)
- może również wpływać na poziomy serotoniny, co ma związek z regulacją nastroju.
Mechanizmy uzależnienia od narkotyków
Mechanizmy uzależnienia od narkotyków są złożone i różnią się w zależności od rodzaju substancji. Istnieją jednak pewne wspólne cechy charakteryzujące proces uzależniania, to przede wszystkim:
- oddziaływanie bezpośrednio na układ nagrody w mózgu,
- zależność psychologiczna wynikająca z odczuwania, że narkotyk jest niezbędny do radzenia sobie z życiem, zarządzania emocjami, stresami czy innymi problemami psychicznymi,
- czynniki środowiskowe, które sprzyjają rozwojowi uzależnienia.
Psychologiczne mechanizmy uzależnienia
Uzależnienie nie jest tylko fizyczną zależnością od substancji czy zachowania. To złożony proces psychiczny, który obejmuje różne aspekty myślenia, emocji i zachowań. Jednym z głównych psychologicznych mechanizmów uzależnienia jest używanie substancji lub angażowanie się w określone działania jako sposób na radzenie sobie z trudnymi emocjami. Mechanizm uzależnienia od alkoholu, podobnie jak mechanizm uzależnienia od narkotyków bazuje na ucieczce od negatywnych uczuć, takich jak stres, lęk, smutek czy poczucie pustki. Wspomniane substancje stają się swoistym mechanizmem obronnym, który pozwala na chwilowe złagodzenie dyskomfortu emocjonalnego.
System nagrody w mózgu odgrywa kluczową rolę w rozwoju uzależnienia. Kiedy osoba zażywa substancję lub angażuje się w określone zachowanie, mózg uwalnia neurotransmitery, takie jak dopamina, co prowadzi do odczuwania przyjemności. Z czasem mózg zaczyna kojarzyć substancję lub działanie z pozytywnymi emocjami, co wzmacnia zachowanie i prowadzi do jego powtarzania.
Poczucie winy to kolejny ważny mechanizm powstawania uzależnień. W miarę rozwoju uzależnienia, wiele osób doświadcza spadku samooceny i wzrostu poczucia winy, co prowadzi do zażywania substancji/angażowania się w dane działanie po to, żeby uciec od negatywnych uczuć o sobie, co z kolei pogłębia uzależnienie.
Podejrzewasz uzależnienie u siebie lub bliskiej Ci osoby? Nie zwlekaj! Prywatny ośrodek leczenia uzależnień pozostaje do Twojej dyspozycji. Specjalizujemy się w diagnostyce i kompleksowym leczeniu szerokiego spektrum uzależnień fizycznych i behawioralnych.
Prywatny Ośrodek Leczenia Uzależnień AlkoVIP w Krakowie.
Nasza wiedza oparta jest na solidnych fundamentach psychologii i terapii, co pozwala na holistyczne podejście do problematyki uzależnień.
Posiadamy bogate doświadczenie w pracy z osobami uzależnionymi oraz ich rodzinami, a także prowadzeniu terapii grupowej i indywidualnej. W swoich artykułach stawiamy sobie za cel nie tylko dostarczanie fachowej wiedzy na temat uzależnień, ale także inspirację i wsparcie dla osób zmierzających ku zdrowemu życiu bez nałogów. Nasze teksty są rzetelne, pomocne i przystępne – skupiają się na zapobieganiu uzależnieniom, ich leczeniu oraz wspieraniu procesu rekonwalescencji.